بخش مسکن در سال گذشته شاهد نوسانات ماهانه و آرامی بود اما رشد نرخ ارز و قیمت نهاده های تولید مسکن قیمت تمام شده مسکن را افزایش داد و باعث شد تا قیمت ها تا حدودی افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کند.دولت سیزدهم برای جلوگیری از رشد بیش از حد قیمت مسکن تلاش دارد تا هر چه سریعتر روند ساخت و ساز طرح نهضت ملی مسکن را به سرانجام برساند. این تسریع مستلزم تامین مالی مناسب از سوی بانک های عامل است که به نظر می رسد بانک مسکن چه در سال گذشته و چه در سال جاری به تعهدات خود به خوبی عمل کرده است.علی عسکری سرپرست بانک مسکن در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری بازار معتقد است که بانک مسکن به تعهدات خود در نهضت ملی مسکن عمل کرده و حتی واحدهای مسکن باقیمانده را نیز تلاش دارد تا با تامین مالی مناسب و در اسرع وقت به مرحله تکمیل و واگذاری برساند.

او با اشاره به اینکه رشد قیمت مسکن و تورم باعث شده تا وام کنونی مسکن کفاف خرید مسکن را به آن شکل گذشته ندهد می گوید: پیشنهاد افزایش ۵۰ درصدی وام مسکن به بانک مرکزی ارائه شده است و اینکه چه میزان و چند درصد این پیشنهاد موافقت شود بستگی به نهادهای نظارتی و بانک مرکزی دارد.

او بازار ملک ایران و بازار مسکن آمریکا را متفاوت می داند و می گوید اینکه تا ۸۰ درصد قیمت مسکن را بانک ها وام بدهند مناسب و خوب است اما این اقدام مستلزم داشتن منابع خواهد بود.

او مسکن و رونق بخش مسکن را در تحقق شعار امسال مناسب می داند و می گوید قطعا رونق تولید مسکن می تواند هم به ایجاد اشتغال و هم به کاهش تورم کمک کند.

متن کامل گفتگوی خبرنگار خبرگزاری «بازار» با «علی عسکری» را با هم می خوانیم:

• برای ورود به بحث ابتدا بفرمایید که با توجه به اینکه امسال توسط مقام معظم رهبری رشد تولید، مهار تورم نامگذاری شده است مسکن تا چه حد می تواند به تحقق شعار امسال کمک کند؟

مقام معظم رهبری که امسال را سال رشد تولید و مهار تورم نامگذاری کردند با این اتکا که ایران ظرفیت های بزرگی برای رشد تولید دارد. و از هر حوزه ای که به مسایل اقتصادی نگاه کنید ظرفیت بی بدیلی در اقتصاد ایران است. اما این ظرفیت ها باید مدیریت شود و به فعلیت برسد. لازمه اینکه این مدیریت به فعلیت برسد مدیریت و سیاستگذاری صحیح است. اینکه یک نظام مندی در تولید ایجاد کرد که فعالیت های اقتصادی رشد و توسعه پیدا کند و ظرفیت هایی که در اقتصاد به خوبی استفاده نمی شود به شکل صحیح به کار گرفته شود. در همه اقتصادها یک رابطه فعل و انفعالی بین تولید و تورم وجود دارد. در هر اقتصادی عرضه در هر زمینه ای رشد کند یقینا در کاهش تورم و بیکاری موثر است. بنابراین اگر به اقتصاد ایران توجه شود شعار درستی است و خواسته شده است که این شعار در واقع عملی شود. در حوزه مسکن اگر از این زاویه به آن نگاه شود مسکن یک فعالیت بسیار اشتغالزا در اقتصاد است و در بخش تولید هم در زیر مجموعه بخش صنایع یکی از زیر بخش های اصلی صنعت محسوب می شود. چون در طبقه بندی حساب های ملی بخش صنعت شامل صنایع و معادن و ساختمان و آب و برق است. پس بنابراین بخش ساختمان از جنبه تولید اگر به آن نگاه شود یعنی گستره تولید است. اگر تولید و فعالیت صنعتی ارتقاء پیدا کند بخش ساختمان در بخش صنعت هم گسترش پیدا می کند. از این جنبه ساختمان می تواند در زنجیره فعالیت اقتصادی نقش اساسی ایفا کند. یک گستره متعددی رو در بر می گیرد که هم موجب اشتغال و هم موجب تولید و هم سرمایه گذاری و هم کنترل تورم می شود.

• یعنی می توانیم با تامین مسکن شعار امسال را عملیاتی کنیم؟

چون هزینه مسکن در سبد خانوار ایران وزن بالایی دارد در دهک های مختلف صرفا بخش مسکن بین ۳۵ تا ۶۵ درصد هزینه خانوار را در بر می گیرد. برای حساب های ملی و محاسبه تورم اجاره مسکن را وارد می کنیم، چون خود مسکن را نمی آوریم. یعنی هزینه‌ای که مردم پرداخت می کنند. اگر ما بتوانیم در اقتصاد نظام مندی فراهم کنیم که مسکن را برای آحاد جامعه تامین کنیم و دغدغه را برای مردم کاهش دهیم بخش زیادی از فشار اقتصاد به لحاظ وزنی که اجاره مسکن در سبد هزینه های خانوار دارد وزن زیادی از تورم کاهش می یابد. اگر از این زاویه به شعار امسال بپردازیم کاملا یک شعار منطقی و عملیاتی است.

• بانک مسکن نشان داده که نسبت به سایر بانک ها بیشترین حمایت را چه در اعطای تسهیلات به ساخت مسکن و چه خرید مسکن داشته است. میزان پرداخت تسهیلات در تمام بخش ها در سال گذشته چقدر رشد داشته است؟

در سال ۱۴۰۱ خالص تسهیلاتی که بانک مسکن پرداخت کرده است حدود ۱۳۲ هزار میلیارد تومان بوده است. بیش از ۹۰ درصد این ۱۳۲ هزار میلیارد تومان مستقیم و غیر مستقیم مربوط به بخش مسکن است.

در بین بانک‌ها تنها بانکی که وزن زیادی از مسئولیت اجتماعی مربوط به مسکن است بانک مسکن است. در قالب نهضت ملی مسکن ماموریت و مسئولیتی که به بانک مسکن محول شده است تقریبا سال اول ۶۳ هزار میلیارد تومان قرار بود تسهیلات پرداخت کنیم و امسال هم قرار است ۸۱ هزار میلیارد تومان پرداخت شود

• در میان بانک‌ها که گفته می شود ۲۰ درصد تسهیلات را به بخش مسکن اختصاص می دهد رتبه نخست را دارید؟

شاید در بین بانک‌ها تنها بانکی که وزن زیادی از مسئولیت اجتماعی مربوط به مسکن است بانک مسکن است. در قالب نهضت ملی مسکن ماموریت و مسئولیتی که به بانک مسکن محول شده است تقریبا سال اول ۶۳ هزار میلیارد تومان قرار بود تسهیلات پرداخت کنیم و امسال هم قرار است ۸۱ هزار میلیارد تومان پرداخت شود. که آن ۶۳ هزار میلیارد تومان برای ۲۰۰ هزار واحد مسکونی بوده است و این ۸۱ هزار میلیارد تومان هم با توجه به رشد تورم تقریبا این هم برای ۲۰۰ هزار واحد مسکونی است. در سال اول طرح نهضت ملی مسکن به تعهدات خود رسیدیم. در حال حاضر ۲۳۲ هزار واحد مسکونی در طرح نهضت ملی مسکن تامین مالی کرده ایم که اگر ۲۰۰ هزار واحد مسکونی آن برای سال اول است و مابقی برای سال دوم است.

برای ۲۳۲ هزار واحد مسکونی قرارداد منعقد شده است که مبلغ ریالی این تعداد واحد مسکونی ۸۳ هزار میلیارد تومان قرارداد منعقد شده است.

• با این حساب از برنامه جلو هستید؟

دقیقا. از آن مبلغ ۶۳ هزار میلیارد تومان که مربوط به سال اول بود تا الان ۸۳ هزار میلیارد تومان پرداخت و قرارداد منعقد کرده ایم. برای ۲۳۲ هزار واحد مسکونی قرارداد منعقد شده است که مبلغ ریالی این تعداد واحد مسکونی ۸۳ هزار میلیارد تومان قرارداد منعقد شده است. در قراردادهای منعقد شده بعد از این که در طرح نهضت ملی مسکن پروژه تعریف می شود و زمین به پیمانکار تخصیص پیدا می‌کند و پروژه آغاز می‌شود مردم سهم الشرکه خود را آماده و واریز می کنند و بانک هم سهم الشرکه خود را تخصیص می دهد. از محل این دو سهم الشرکه پروژه تامین مالی می شود. چون در تامین مالی پروژه در مراحل مختلف پول باید پرداخت شود اگر ۶۳ هزار میلیارد تومان قرارداد منعقد شده تا الان ۶۲ هزار میلیارد تومان نقدا پرداخت شده است.

بانک مسکن به تعهدات خود در نهضت ملی مسکن عمل کرده است و خوشبختانه علیرغم اینکه بانک های دیگر خیلی اقبال نشان نداده اند اما بانک مسکن به دلیل اینکه یک بانک تخصصی بوده است و خود را متعهد به انجام و اجرای آن می دانستیم این ماموریت اجتماعی را انجام و نشان دادیم

• در پرداخت تسهیلات به نهضت ملی مسکن چطور؟

بانک مسکن به تعهدات خود در نهضت ملی مسکن عمل کرده است و خوشبختانه علیرغم اینکه بانک‌های دیگر خیلی اقبال نشان نداده‌اند اما بانک مسکن به دلیل اینکه یک بانک تخصصی بوده است و خود را متعهد به انجام و اجرای آن می دانستیم این ماموریت اجتماعی را انجام و نشان دادیم و امسال هم تلاش ما این است که در سطح تعهدات خود ماموریت خود را انجام دهیم. اما به هر حال به دلیل اینکه بانک مسکن ظرفیت منابعی مشخصی دارد نمی تواند تمام تعهدات نهضت ملی مسکن را پوشش دهد. بانک مسکن در میان بانک‌های کشور به لحاظ رتبه بندی بانک هشتم است؛ یعنی هفت بانک در ایران از بانک مسکن بزرگتر هستند اما ما به اندازه خودمان و ظرفیت خودمان تامین مالی و تجهیز مالی کنیم.

در پرداخت تسهیلات رتبه نخست هستیم. در حوزه مسکن و پرداخت تسهیلات در نهضت ملی مسکن رتبه اول هستیم. حتی بانک مسکن علاوه بر نهضت ملی مسکن ، ۲۰۰ هزار واحد مسکونی که از طرح مسکن مهر باقیمانده است هم تامین مالی می کنیم. برخی از واحدهای مسکن مهر بیش از ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند که با هماهنگی با وزارت راه و شهرسازی تا پایان شهریور واگذار شوند.

• در مسکن مهر چطور؟

برخی از واحدهای مسکونی مهر که زیر ۳۰ درصد پیشرفت هستند پیمانکاران آنها را خلع ید کرده ایم و قراردادها را ابطال کرده است تا در قالب نهضت ملی مسکن کار فعال شود.

در بافت فرسوده هم ورود کرده ایم و تعهداتی داشته ایم و امسال ۵۱۰۰ میلیارد تومان برنامه این کار است که ۴۸۰۰ میلیارد تومان هم در بازسازی و بازآفرینی شهری کار انجام داده ایم. چه در نهضت ملی و مانده مسکن های مهر و بازآفرینی شهری بانک مسکن در سال های قبل و امسال به تعهدات خود عمل کرده و خواهد کرد. حتی در مورد مسکن محرومین هم تسهیلات اعطا کرده ایم.

مسکن کالایی است که در اقتصاد ویژگی های خاصی دارد. در اقتصاد ایران معمولا رشد قیمت مسکن پلکانی است یعنی چند سال رشد بطئی (آرام) دارد و بعد به یکباره جهش می کند. حد و ارتفاع این جهش قیمت هم به شرایط اقتصادی بستگی دارد

• به خوبی مستحضر هستید که مسکن به شدت گران شده است و وام های کنونی مسکن کفاف خرید مسکن را نمی دهد. قبول دارید که …

مسکن کالایی است که در اقتصاد ویژگی های خاصی دارد. در اقتصاد ایران معمولا رشد قیمت مسکن پلکانی است؛ یعنی چند سال رشد بطئی (آرام) دارد و بعد به یکباره جهش می‌کند. حد و ارتفاع این جهش قیمت هم به شرایط اقتصادی بستگی دارد. یعنی ممکن است در برخی موارد دامنه این جهش کوتاه و در برخی موارد و مواقع زیاد باشد. در دو سه سال اخیر اتفاقی که برای مسکن رخ داد این رشد قیمت و این جهش بسیار بسیار شدید بود. به طوری که در هیچ دوره ای در اقتصاد کشور، مسکن تا این حد افزایش قیمت پیدا نکرده بود. یعنی ارتفاع پلکان بسیار بسیار بزرگ شد. چون در هر دوره ۵ ساله یک جهش قیمت مسکن رخ می داد اما ارتفاع این پلکان کم بود. در این دوره اخیر ارتفاع این پلکان زیاد بود. چند دلیل برای این موضوع و رخداد وجود داشت. اول اینکه میزان افزایش حجم نقدینگی در اقتصاد و رشد حجم پول نسبت به دوره های قبل بیشتر بود. یعنی هر چقدر حجم نقدینگی در اقتصاد بزرگتر باشد رشد آن هم در حد همان ۳۰ درصد باشد چون وقتی عدد قدر مطلق بیشتر می شود میزان نقدینگی در اقتصاد زیاد می شود. این نقدینگی باید در یک نقطه ای در اقتصاد جذب شود. چون یک رابطه ای بین پول و تولید داریم.

وقتی حجم نقدینگی در اقتصاد گسترش پیدا کرد این نقدینگی باید در یک نقطه ای از اقتصاد جذب شود. در این دوره شاهد رکود در بورس هم بودیم. یعنی در دوره ای که پلکان مسکن رشد و جهش پیدا کرد در دوره ای بود که در اوج رکود بورس بودیم

*دلیل رشد قیمت مسکن چه بود؟ آیا مسکن بیشتر از سایر کالاها رشد کرد؟

اگر در اقتصاد حجم پول اضافه شود ولی تولید و رشد اقتصادی رخ ندهد و رشد نکند اثر آن را در تورم خواهید دید. بنابراین وقتی حجم نقدینگی در اقتصاد گسترش پیدا کرد این نقدینگی باید در یک نقطه ای از اقتصاد جذب شود. در این دوره شاهد رکود در بورس هم بودیم. یعنی در دوره ای که پلکان مسکن رشد و جهش پیدا کرد در دوره ای بود که در اوج رکود بورس بودیم. وگرنه بخشی از حجم این نقدینگی باید در بورس جذب می شد. یا صندوق هایی که در بازار سرمایه هستند بتوانند این منابع و نقدینگی را جذب کنند و به سمت بخش های اقتصادی هدایت کنند. این موارد هم به تبع بورس رشد آنچنانی پیدا نکردند و اقتصاد یک عدم تعادلی بین تولید و حجم پول و عوامل و ابزارهایی که در اقتصاد وجود داشت ایجاد شد. طبیعی است که این حجم نقدینگی و پول باید در جایی سر باز کند. یا باید در کالای سرمایه ای مثل مسکن وارد شود و یا در بورس و ارز و طلا برود، یا جمع شده و از کشور خارج شود. قطعا یک بخش که جمع شد و از کشور خارج شد. در چند ماه گذشته خوشبختانه بورس یک وضعیت خوبی پیدا کرده و حجم خوبی از نقدینگی را جذب کرده است. طلا و ارز هم یک بخشی از نقدینگی را که خیلی هم زیاد نبود جذب کردند. بخش زیادی از حجم نقدینگی وارد مسکن شد. رشد قیمت مسکن نسبت به سایر کالاها در اقتصاد بیشتر بود و متاسفانه یکی از معضلات جدی در کشور شده است. وقتی مسکن با این جهش قیمت مواجه شد میزان تسهیلاتی که به بخش مسکن تخصیص می یابد کفاف خرید را نمی دهد و پاسخگوی تولید و خرید مسکن نخواهد بود.

برنامه ریزی کرده ایم که با توجه به افزایشی که در هزینه های مسکن شده است بانک مرکزی علی القاعده باید سقف تسهیلات مسکن را افزایش دهد

• به هر حال همانطور که می دانیم سقف وام مسکن نمی تواند کفاف خرید را بدهد؟

قراردادهای مسکن مهر برای هر متر مربع ۳۰۰ هزار تومان بود و قرارداد نهضت ملی مسکن برای سال اول ۴.۵ میلیون تومان بود. الان قطعا ۴.۵ میلیون تومان نخواهد بود و بیشتر خواهد شد چون به هر حال تورم و هزینه های بخش ساختمان برای کالاها و نهاده های تولید مسکن به تبع مابقی رشد قیمت سایر کالاها رخ داده و باعث شد تا هزینه های ساخت مسکن بالا برود. به هر حال یک تجدید نظری از سوی وزارت راه و شهرسازی در حال بررسی است که به چه شیوه ای عمل شود. بنابراین کسانی که برای خرید مسکن تسهیلات اخذ می کردند این تسهیلات پاسخگوی نیاز آنها نخواهد بود. برنامه ریزی کرده ایم که با توجه به افزایشی که در هزینه های مسکن شده است بانک مرکزی علی القاعده باید سقف تسهیلات مسکن را افزایش دهد. که البته آن نیز بستگی به نهادهای تصمیم گیر دارد تا چه میزان از سقف وام مسکن را افزایش دهند.

• در مسکن مهر یا نهضت ملی مسکن چطور؟ آیا شده اقساط آن پرداخت نشود؟

وقتی قیمت تمام شده و قیمت مسکن افزایش می یابد اقساطی هم که از محل تسهیلات تامین و دریافت می شود برای مردم سنگین خواهد شد و اگر مثلا در مسکن مهر ماهانه ۲۵۰ هزار تومان اقساط پرداخت می شد الان با ۲.۵ میلیون تومان هم نمی شود. البته قدرت خرید الان از لحاظ تامین مالی با آن دوران متفاوت است و ارزش پول آن دوران با الان به لحاظ اقتصادی برابری می کند. بنابراین اگر در آن دوران متقاضی اقساط ۲۵۰ هزار تومان پرداخت می کرد الان ارزش اقتصادی آن تقریبا نزدیک به هم است. اگر از این بیشتر باشد قطعا افرادی که اقساط پرداخت می کنند فشاری وارد خواهد کرد. تا الان خوشبختانه چه در مسکن مهر و چه در نهضت ملی مسکن (البته هنوز به اقساط نرسیده است) خیلی نسبت به بازپرداخت اقساط نگران نیستیم و گیر نداریم. مردم در مورد مسکن مشکلی برای ما در بازپرداخت اقساط ندارند. چون ارزش ملکی که در رهن بانک است خیلی بیشتر از وامی که دریافت کرده اند می ارزد.

البته شاید واحد مسکونی داشته باشیم که بنا به برخی دلایل مثل مشکلات حقوقی به مشکل خورده باشند پس معمولا مردم اقساط خود را پرداخت می کنند. اما بحثی که وجود دارد این است که قیمت ساخت مسکن و تمام شده ساخت افزایش داشته است باید راهکاری پیدا کنیم که بار هزینه ساخت مسکن کاهش یابد. یعنی می توان به منابع یارانه ای دسترسی پیدا کرد و یا از طریق تهاتر زمین بخشی را با سازندگان تعامل کرد. یا از طریق ساخت و سازی که بنیاد مسکن به صورت امانی انجام می دهد و قراردادها را در طول دوره ساخت کاهش می دهد که شامل تعدیل نشود که قیمت مسکن افت کند یا روش های دیگری که می توانیم به گونه ای عمل کنیم که قیمت تمام شده مسکن برای مردم اضافه نشود. این موارد راهکاری است که وزارت راه و شهرسازی روی آن بررسی می کند که با توجه به افزایش قیمتی که رخ داده است چه راهکارهایی برویم که تا حد امکان بخشی از افزایش قیمت مسکن را جبران و کاهش داد و بار هزینه ای را برای مردم افرایش نداد و کمتر کرد. یک بخش اجتناب ناپذیر است و باید پذیرفت اما یک بخش هایی را می توان با راه حل ها و روش های جبرانی این اقدامات را انجام داد که هزینه ها بالا نرود.

• پیشنهاد افزایش ۵۰ درصدی سقف تسهیلات مسکن در بانک مرکزی در چه وضعیتی است؟ آیا تیم کارشناسی بانک مرکزی به جمع بندی رسیده است؟

باید منتظر باشیم ببینیم که بانک مرکزی چه تصمیمی می گیرد. به هر حال بانک مرکزی یک ملاحظاتی برای خلق پول دارد. چرا که وقتی تسهیلات پرداخت می شود یک نوع خلق پول است و اعتبار دهی در اقتصاد محسوب می شود. وقتی اعتبار دهی انجام می شود به یک گونه ای حجم پول در اقتصاد تزریق می شود. باید منتظر ماند و دید که مقامات پولی کشور چه تصمیمی در این خصوص خواهند گرفت.

• به هر حال این پیشنهاد افزایش ۵۰ درصدی بانک مسکن به بانک مرکزی یک اقدام کارشناسی بوده است.

قطعا همینطور بوده است.

• فکر می کنید این تصمیم و افزایش سقف به اندازه ای باشد که تا حدودی قدرت خرید را افزایش دهد؟

امید است تصمیم به گونه ای باشد که بتواند یک بخشی را جبران کند.

نرخ سود الان از اواخر پارسال ۲۳ درصد شده است. البته این هنوز در نهضت ملی مسکن قرارداد ۲۳ درصد نبستیم

• حالا نرخ سود وام مسکن که فرمودید به بانک مرکزی پیشنهاد داده اید ۵۰ درصد افزایش یابد چقدر است؟

نرخ سود الان از اواخر پارسال ۲۳ درصد شده است. البته این هنوز در نهضت ملی مسکن قرارداد ۲۳ درصد نبستیم.

• الان نرخ سود اوراق تسه چند درصد است؟

الان نرخ سود اوارق تسه نیز به تبع نرخ تسهیلات ۲۲.۵ درصد است.

بازار ملک ایران و بازار مسکن آمریکا متفاوت است. آنها وام رهنی پرداخت می کنند و کل مسکن در اختیار بانک قرار می گیرد و آنها ۸۰ تا ۹۰ درصد قیمت مسکن را تسهیلات پرداخت می کنند

• به هر حال اعلام کردید که از بابت بازپرداخت اقساط در ایران به دلیل بالا رفتن قیمت مسکن نگرانی نداریم. اما به هر حال اگر یادمان باشد در سال ۲۰۰۷ در آمریکا با بحران مسکن و رکود بزرگ بسیاری از دریافت کنندگان وام نتوانستند بازپرداخت اقساط انجام دهند و بانک ها واحدهای مسکونی آنها را ضبط کردند. آیا به نظر شما بازار ملک ایران با بازار آمریکا متفاوت نیست؟

بازار ملک ایران و بازار مسکن آمریکا متفاوت است. آنها وام رهنی پرداخت می کنند و کل مسکن در اختیار بانک قرار می گیرد و آنها ۸۰ تا ۹۰ درصد قیمت مسکن را تسهیلات پرداخت می کنند. اگر مثلا یک مسکن ۳ میلیارد تومان باشد ۸۰ درصد آنرا وام پرداخت می کنند.

• این پرداخت خوب است یا بد؟

اگر منابع مالی باشد خوب است و متقاضی نیز توان بازپرداخت داشته باشد خوب است. اما خطر آن این است که اگر یک رکودی در اقتصاد رخ دهد و افراد نتوانند بازپرداخت اقساط را انجام دهند واحد مسکونی توسط بانک مصادره می شود.

در برخی کشورها مثل آمریکا و کانادا به محض اینکه وام گیرنده بازپرداخت اقساط را انجام نداد بانک آن واحد مسکونی را به حراج می گذارد و بدون هیچ ملاحظه ای آنرا به فروش می رساند

• اتفاقا این موضوع در سال ۲۰۰۷ در آمریکا رخ داد.

در برخی کشورها و مثلا در آمریکا و کانادا به محض اینکه وام گیرنده بازپرداخت اقساط را انجام نداد بانک آن واحد مسکونی را به حراج می گذارد و بدون هیچ ملاحظه ای آنرا به فروش می رساند. بنابراین چون اقساط سنگین است و ۸۰ درصد ملک هم از منابعی است که از بانک تامین شده است برای بانک ها که وارد رکود اقتصادی می شوند مهم خواهد بود که منابع برگردد. مثل دومینو اگر این منابع باز نگردد بانک‌ها با ورشکستگی مواجه شوند مثل دومینو اقتصاد شروع به ورشکستگی می‌کنند. این است که در آن اقتصادها شدت این اتفاقات خیلی اثرگذارتر است. اما در ایران ۱۰ تا ۲۰ درصد هزینه خرید مسکن وام پرداخت می شود مابقی را خود مردم و یا به روش های دیگر تامین می کنند. یا اینکه به مردم به گونه ای تورم کمک کرده است. مثلا یک آپارتمان ۱۰ سال پیش ۱۰۰ میلیون تومان خریداری شده است الان همان آپارتمان سه میلیارد تومان شده است بنابراین سعی می کنند که هر طور شده اقساط را پرداخت کنند.

• پس می توان گفت که بازار ملک ایران با بازار مسکن آمریکا کاملا متفاوت است.

کاملا بازار مسکن ایران و بازار مسکن آمریکا متفاوت است چون شرایط اقتصاد هم متفاوت است.